Ik heb gepoogd het te bevatten.
Het aantal huizen, maal de gezinnen,
gedeeld door smart.
Keren de jongens nooit weerom
en dat dan door de wortel van het kwaad.
Ik heb geprobeerd me iets voor te stellen,
de schade op te tellen
en rekening te houden met de factor tijd
die wonden heelt,
halveert, vierendeelt wellicht,
maar hier hoogstwaarschijnlijk
een oneindige breuk zou blijken.
Onmogelijk te vergelijken
met een orde van grootte die ik kan overzien.

Ik ken de oorlog niet,
niet anders dan wat me is verteld
en wat ik mij had voorgesteld
bij dat wat onvoorstelbaar is.
Ik herinner me wel stapels schoenen
in korrelig zwart-wit en van een film uit Hollywood.
Mary-Janes vooral en laarzen met dunne veters,
waarin niemand nog zou dansen.
Ik berekende mijn overlevingskansen,
met inachtneming van mijn geloof, geslacht
en hoe moedig ik zou zijn,
maar liep vast op de onbekende grootheid
van een mens in nood.

Ik probeerde te begrijpen
wat mijn opa had gezien,
maar verzwegen lag
tussen zijn beroemde circusverhalen
en de trapeze-act op meer dan 100 meter.
Ik wist wel beter,
mijn opa was een komediant.
Voor volk en vaderland
een zelfbedachte acrobaat.
Wat hij werkelijk in die jaren deed,
vroeg duizend keer meer moed
dan een sprong uit de nok van een circustent.
Oranje boven.
De waarheid bleek van alles het moeilijkst te geloven.

En dat allemaal bij elkaar, weet ik nog steeds niet
wat de maat der mensen is
als het leed onmetelijk en de stilte oorverdovend
klinkt tegen een monument
voor hen die vielen.
Hoeveel dan precies en telt het overleven niet minstens zo zwaar?
Ik ken de oorlog niet
en zal het nooit bevatten,
maar als ik hier mag staan om dat te zeggen,
dan weet ik precies hoe groot mijn vrijheid is.

‘Orde van grootte werd geschreven bij de herdenkingsbijeenkomst van 4 mei 2021.